شهرستان پیرانشهر، با دارا بودن بیش از ۶۵۰ کیلومتر رودخانه، آبراهه و مسیل، همچنین حوزه‌های آبخوان متعدد و بارش‌های مطلوب، از نظر منابع آبی و خاکی ظرفیت‌های ارزشمندی دارد. بااین‌حال، بیش از دو سوم مساحت این شهرستان کوهستانی بوده و در نتیجه، مدیریت اصولی خاک و آب، هم برای تأمین آب سفره‌های زیرزمینی و هم برای پیشگیری از سیلاب و کنترل فرسایش خاک، امری ضروری است.

بر همین اساس، اجرای پروژه‌های آبخیزداری، مؤثرترین راهکار برای دستیابی به این اهداف به شمار می‌رود. اداره منابع طبیعی و آبخیزداری پیرانشهر تاکنون در بیش از ۶۰ درصد زیرحوزه‌های شهرستان مطالعات آبخیزداری را انجام داده و به اجرای پروژه‌های مختلف پرداخته است. از جمله این اقدامات می‌توان به احداث بیش از ۱۲۰ سازه و آب‌بند سنگی ملاتی، خشکه‌چین و گابیونی در آبراهه‌ها اشاره کرد که با هدف کنترل سرعت جریان آب، کاهش رسوب‌گذاری، کاهش فرسایش سطحی، حفظ خاک و پخش سیلاب اجرا شده‌اند.

احداث سازه‌های آبخیزداری در زیرحوزه‌های مختلف

به‌منظور مدیریت صحیح منابع آب و کنترل سیلاب‌ها، تاکنون در زیرحوزه‌هایی از جمله: بندره، دلاوان، کلاکین، سیلوه، حمزه‌آباد، گرده‌سور، زیوکه، ماشکان، کلیچ، شهرستین، بازرگان، قلات منگور، کنه‌کیچ، توژله، پسوه، گرگول، حاج ابراهیم، قره خضر، قوروچاوه (دایه شیخی)، گرده‌بن، سنجله و گرداسه

سازه‌های سنگی ملاتی متعددی در بالادست آبراهه‌ها احداث شده است. این سازه‌ها که در علم آبخیزداری اقدامات مکانیکی نام دارند، در کنار اقدامات بیولوژیکی تکمیل شده‌اند.

اقدامات بیولوژیکی در کنار سازه‌های مکانیکی اقدامات بیولوژیکی در راستای تکمیل پروژه‌های مکانیکی شامل کپه‌کاری، کنترل فارو، بانکت‌بندی، بذرکاری، قرق و کنترل دام، کودپاشی مراتع روستایی و ییلاقی، توزیع نهال‌های مثمر و غیرمثمر و تبدیل دیمزارهای کم‌بازده به مزارع یونجه از طریق توزیع بذر مناسب بوده است. این اقدامات، علاوه بر تقویت پوشش گیاهی، ظرفیت جذب آب در خاک را افزایش داده و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند.

سرمایه‌گذاری گسترده در پروژه‌های آبخیزداری پیرانشهر

در چهار سال اخیر (از سال ۱۴۰۰ تاکنون)، بیش از ۳۱ سازه بتنی در زیرحوزه‌های گرده‌بن، سنجله، گرداسه و قوروچاوه احداث شده است که اعتباری بیش از ۲۰۰ میلیارد ریال برای اجرای آن‌ها تخصیص یافته است. این میزان سرمایه‌گذاری، نشان‌دهنده اهمیت پروژه‌های آبخیزداری در مدیریت منابع طبیعی شهرستان پیرانشهر است.

تغییرات اقلیمی و ضرورت اجرای پروژه‌های آبخیزداری

با توجه به تغییرات اقلیمی و وقوع بارندگی‌های فصلی نامتعارف، حفظ زیرساخت‌های پایین‌دست و محافظت از مناطق مسکونی در برابر سیلاب‌ها، تنها با اجرای اقدامات آبخیزداری در بالادست امکان‌پذیر است.

در سال‌های اخیر، تغییر الگوهای بارندگی موجب بروز سیلاب‌های ناگهانی و تهدید زیرساخت‌ها، اراضی کشاورزی و حتی جان و مال مردم شده است. اجرای پروژه‌های آبخیزداری، علاوه بر کاهش خسارات ناشی از سیلاب، باعث افزایش نفوذ آب به لایه‌های زیرزمینی شده و تأمین پایدار منابع آب را تضمین می‌کند.

نقش آبخیزداری در توسعه پایدار و اقتصاد منطقه حفاظت از منابع طبیعی، یکی از اصول اساسی توسعه پایدار محسوب می‌شود. شهرستان پیرانشهر دارای ظرفیت‌های بالایی در کشاورزی، دامداری و طبیعت‌گردی است و توسعه این بخش‌ها تنها با حفظ منابع خاک و آب ممکن خواهد بود.

آب موردنیاز برای کشاورزی و دامداری پیرانشهر از طریق سفره‌های آب زیرزمینی و همچنین آب پشت سدهای موجود و در حال ساخت تأمین می‌شود. بنابراین، در صورتی که فرسایش خاک و کاهش منابع آبی ادامه یابد، ظرفیت‌های اقتصادی این شهرستان به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

ازاین‌رو، تداوم اجرای پروژه‌های آبخیزداری، نه‌تنها برای حفظ محیط‌زیست بلکه برای پایداری اقتصاد محلی نیز ضروری است.

مزایای آبخیزداری در پیرانشهر

اجرای اقدامات آبخیزداری در پیرانشهر، تأثیرات مثبت متعددی به همراه داشته است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کاهش شدت و خسارت سیلاب‌ها از طریق کنترل و پخش مناسب آب‌های سطحی.

افزایش نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی و تأمین پایدار منابع آبی.

کاهش فرسایش خاک و جلوگیری از کاهش حاصلخیزی اراضی کشاورزی.

افزایش پوشش گیاهی و در نتیجه بهبود وضعیت مراتع و جلوگیری از بیابان‌زایی.

حفظ تنوع زیستی و ایجاد محیطی مناسب برای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری.

بهبود وضعیت معیشتی جوامع محلی از طریق تأمین آب پایدار برای کشاورزی و دامداری.

نتیجه‌گیری

اجرای پروژه‌های آبخیزداری در پیرانشهر، نقش کلیدی در مدیریت منابع آب، کاهش فرسایش خاک، کنترل سیلاب‌ها و تأمین پایدار آب‌های زیرزمینی ایفا می‌کند. تاکنون بیش از ۱۲۰ سازه آبخیزداری در نقاط مختلف این شهرستان احداث شده و بیش از ۳۱ سازه بتنی نیز طی چهار سال اخیر به بهره‌برداری رسیده است.

علاوه بر اقدامات مکانیکی، اجرای روش‌های بیولوژیکی مانند تقویت پوشش گیاهی، قرق مراتع، توزیع نهال و تبدیل دیمزارهای کم‌بازده به مزارع یونجه نیز به بهبود وضعیت آب و خاک در منطقه کمک کرده است.

با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش وقوع سیلاب‌های ناگهانی، گسترش اقدامات آبخیزداری در بالادست حوضه‌های آبخیز، کلید حفظ زیرساخت‌ها، مناطق مسکونی، اراضی کشاورزی و تأمین منابع آب پایدار در پیرانشهر خواهد بود.

انتهای خبر/